فراتحلیل یافته‌ها در زمینۀ اثربخشی آموزش راهبردهای فراشناختی یادگیری بر بهبود عملکرد تحصیلی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی کارشناسی ارشد روان شناسی و علوم تربیتی دانشگاه شهید بهشتی

2 دانشیار دانشکده روانشناسی و علوم تربیتی دانشگاه شهید بهشتی

3 استادیار دانشکده روانشناسی و علوم تربیتی دانشگاه شهید بهشتی

چکیده

هدف پژوهش حاضر به دست آوردن دیدگاهی کلی در مورد میزان تأثیرگذاری آموزش راهبرد‌های فراشناختی بر بهبود عملکرد تحصیلی است. روش انجام پژوهش فراتحلیل است و جامعۀ آن شامل مطالعاتی می‌‌باشد که در ایران در مورد تأثیرگذاری آموزش فراشناخت بر پیشرفت و بهبود عملکرد تحصیلی صورت گرفته ‌است. از تعداد 93 مطالعه یافته‌شده، تعداد با توجه به ملاک‌های ورود‌ و خروج، 29 مطالعه انتخاب شد و مورد بررسی قرار‌گرفت. ابزار جمع‌آوری داده‌ها، دو چک‌لیست محقق‌ساخته‌ای بود که برای خلاصه‌سازی مطالعات استفاده‌ شد. داده‌ها توسط نرم‌افزار جامع فراتحلیل مورد تجزیه‌ و ‌تحلیل قرار‌گرفت. نتایج نشان‌ داد که ترکیب مطالعات در مورد میزان تأثیرگذاری آموزش فراشناخت معنی‌دار است و این به معنی تأثیرگذاری آموزش فراشناختی بر بهبود عملکرد تحصیلی است. اندازه‌ اثر حاصل از ترکیب مطالعات، بزرگ است که این به معنی تأثیر‌گذاری محسوس آموزش فراشناخت بر پیشرفت تحصیلی می‌باشد. همچنین بزرگی ناکامل بی‌خطر نشان‌داد که می‌توان از نتایج به دست‌آمده بدون نگرانی از مطالعات غیر‌معنی‌دار منتشر‌نشده استفاده ‌کرد. بزرگی مقدار ناهمگونی در مطالعات نشان‌ داد که پراکندگی بین اندازه ‌اثر مطالعات فقط ناشی از خطای نمونه‌گیری نیست. 

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Meta-Analysis of Results about the Effectiveness of Meta-Cognitive Learning Strategies on Improvement of Academic Performance

نویسندگان [English]

  • Javad Karimi Amoghain 1
  • Jalil Fath Abadi 2
  • Shahla Pakdaman 3
  • Omid Shokri 3
1
2
3
چکیده [English]

The aim of this study was to obtain an integrated view about the effectiveness of training of meta-cognitive strategies on academic performance. The meta-analysis method was employed and the statistical population includes all studies which conducted on the effectiveness of meta-cognitive training on academic achievement in Iran. According to the inclusion and exclusion criteria, 29 studies of 93 studies were chosen and analyzed. The data collection instrument includes two checklists, developed by researcher in order to summarize the results. Data were analyzed by comprehensive meta-analysis software. Results indicated that combining the studies on the effectiveness of meta-cognition was significant and this means that meta-cognitive training improves academic achievement. The magnitude of effect size that was obtained from the combined studies is large which means meta-cognition training has significant and visible impact on academic achievement. The magnitude of NFS, shows that the results can be used regardless of unpublished non-significant studies. The high heterogeneity of the studies also shows that there are other variables which affect the dependent variable and the distribution of the effect size is not only due to sampling error.

کلیدواژه‌ها [English]

  • meta-cognition
  • meta-cognitive learning strategies
  • improving academic performance
  • Meta- analysis
–     احمدی، امینه و اعتمادی، مهناز (1389). تعیین تأثیر آموزش فراشناختی بر سواد خواندن دانش‌آموزان دختر. تحقیقات مدیریت آموزشی، 3 (3).
–     ایزانلو، بلال و حبیبی، مجتبی (1389). کاربرد فراتحلیل در تحقیقات علوم اجتماعی و رفتاری: مروری بر مزایا، تنگناها و روش شناسی. تحقیقات علوم رفتاری، 9 (1).
–     زاهدی، کیوان و دری‌منش، پرستو (1387). تأثیر راهبردهای فراشناختی یادگیری بر موفقیت تحصیلی دانشجویان زبان انگلیسی در آموزش از راه دور. پژوهشنامۀ علوم انسانی، 58.
–     صادقی، زینب و محتشمی، رضا (1389). نقش فراشناخت در فرآیند یادگیری. فصلنامۀ راهبردهای آموزش، ۳ (4).
–     صالحی، منیره (1392). فراتحلیل یافته‌های مربوط به اثربخشی آموزش‌های فراشناختی بر عملکردهای تحصیلی. دو فصلنامۀ راهبردهای شناختی در یادگیری. 1 (1): 75 – 86.
–     صباغیان، سمیه؛ لیاقت‌دار، محمدجواد و عابدی، احمد (1389). آموزش راهبردهای فراشناختی در یادگیری بهتر دانش‌آموزان در دورۀ متوسطه. اولین همایش ملی آموزش در ایران1404.
–     صالحی، رضا و فرزاد، ولی‌الله (1382). مطالعه راهبرد فراشناخت و ادراک یادگیری با عملکرد یادگیری زبان انگلیسی. مجلۀ روان‌شناسی،  27 (3.).
–     عربان، شجاع (1380). بررسی مقایسه‌ای راهبردهای فراشناختی وضعیتی با عملکرد تحصیلی دانش‌آموزان موفق و ناموفق دبیرستانی در درس ریاضی. پایان‌نامۀ کارشناسی ارشد، دانشگاه شیراز، دانشکدۀ علوم تربیتی و روان‌شناسی.
–     عطار خامنه، فاطمه و سیف، علی‌اکبر (1388). تأثیر آموزش راهبردهای فراشناختی بر انگیزش و پیشرفت تحصیلی. پژوهشنامۀ مطالعات روانشناسی تربیتی، 9.
–     فلاول، جی. اچ. (1377). رشد شناختی؛ ترجمه فرهاد ماهر، تهران: انتشارات رشد.  
–     فولادچنگ، محبوبه (1385). فراشناخت و آموزش خواندن به دانش‌آموزان دبستانی. همایشنوآوریدربرنامه‌هایدرسیدورهابتدایی.
–     فولادچنگ، محبوبه؛ رضویه، اصغر؛ خیر، محمد و البرزی، شهلا (1386). بررسی تأثیر پردازش فراشناختی بر حل مسئله. مجلۀ علوم اجتماعی و انسانی دانشگاه شیراز، 26 (3).
–     مطیعی لنگرودی، سیده طیبه؛ یعقوبی، نرگس و مقدم‌زاده، علی (1388). فراتحلیل تحقیقات انجام شده در حوزۀ افت تحصیلی فرزندان شاهد در بنیاد شهید و امور ایثارگران طی سال‌های 1373 تا 1385. پژوهش در نظام‌های آموزشی.
–     ملکی، بهرام (1384). تأثیر آموزش راهبردهای شناختی و فراشناختی بر افزایش یادگیری و یادداری متون درسی مختلف. تازه‌های علوم شناختی، 7 (3).
–     مهدی‌زاده، حسین؛ صفری، یحیی؛ نادی، محمدعلی و پاک‌نیا، لیلا (1390). تأثیر نرم‌افزار آموزشی طراحی شده بر مبنای فراشناخت بر خود راهبری دانش‌آموزان پایۀ پنجم ابتدایی شهر کرمانشاه. پژوهش در برنامه‌ریزی درسی. 8 (4).
–     هومن، حیدرعلی (1387). راهنمای عملی فراتحلیل در پژوهش علمی. تهران: انتشارات سمت.
 
–      Akturk, A. O & Sahin, I. (2011). Literature Review on Metacognition and its Measurement. Procedia, Social and Behavioral Sciences 15: 3731–3736.
–      Camilli, G. (2010). Meta-Analysis of the Effects of Early Education Interventions on Cognitiveand Social Development. Teachers College Record.
–      Durlak, J. A. (2000). Basic Principles of Meta-Analysis, Handbook of Research Methods in Clinical Psychology.
–      Flavell, J. H. & Wellman, H. M. (1977). Metamemory. In R. V. Vail, & J. W. Hagen, (Eds.), Perspectives on the development of memory and cognition (pp. 3-33). Hillsdale, NJ: L. Erlbaum.
–      Huffcutt, A. (2002). Research Perspectives on Meta-Analysis, Handbook of Research Methods in Industrial and Organizational Psychology
–      Hunter, J. & Schmidt, F. L. (1996). Cumulative research knowledge and social Policy formulation; The Critical role of meta-analysis. Psychology, Public policy andlaw. 2 (2).
–      Kummin, S.; Rahman, S. (2010). The Relationship between the Use of Metacognitive Strategies andAchievement in English, International Conference on Learner Diversity, Procedia Social and Behavioral Sciences, 7 (C) 145–150.
–      Morton, A. (2008). Helping Students Set Goals and Monitor their own Learning. Wikibook, The open- content textbooks collection: Amor 007 Talk, 23: 21 (UTC).
–      Schmidt, F. L. & Hunter, J. (2002). Meta-Analysis. Handbook of psychology research method in psychology, vol. ‌2.
–      Seda Onen, A.; Kocak, C. (2012). The metacognitive evaluation of student teachers’ interpersonal relationship dimen. Procedia, Social and Behavioral Sciences 47: 1900 – 1905.
–      Sengul, S. & Katranci, Y. (2012). Metacognitive aspects of solving function problems. Procedia, Social and Behavioral Sciences, 46: 2178 – 2182.
–      Song, C.; Kanai, R.; Fleming, S. M.; Weil, R. S.; Schwarzkopf, S. & Rees, G. (2010). Relating inter-individual differences in metacognitive performance on different perceptual tasks. Consciousness and Cognition.
–      Van der Stel, M.; Veenman, M. V. J.; Deelen, K. & Haenen, J. (2009). The increasing role of metacognitive skills in math: a cross-sectional study from a developmental perspective. ZDM Mathematics Education, 42: 219–229.
 
پیوست
منابع مورد استفاده در فراتحلیل
–     احمدپور کیوانی، فضل‌الله (1389). تأثیر دو روش تدریس حل مسئله و فراشناخت بر پیشرفت تحصیلی و خودپنداره دانش‌آموزان دختر سال اول دبیرستان در درس ریاضی (1) دورۀ متوسطۀ شهرستان رودسر در سال تحصیلی 89-1388. پایان‌نامۀ کارشناسی ارشد، دانشگاه آزاد اسلامی ‌واحد تنکابن.
–     احمدی، امینه و اعتمادی، مهناز. (1389). تعیین تأثیر آموزش فراشناختی بر سواد خواندن دانش‌آموزان دختر. فصلنامۀ علمی- پژوهشی تحقیقات مدیریت آموزشی، 3 (3).
–     بشاورد، سیمین (1379). تأثیر آموزش راهبردهای شناختی و فراشناختی بر عملکرد حل مسئله ریاضی دانش‌آموزان عقب ماندۀ ذهنی. پایان‌نامۀ کارشناسی ارشد، دانشگاه تهران، دانشکدۀ روان‌شناسی و علوم تربیتی.
–     پاکدامن ساوجی، آذر (1381). تأثیر آموزش راهبردهای فراشناختی در دانش‌آموزان دچار مشکل درک خواندن. مجلۀ تعلیم و تربیت استثنائی، 15.
–     تمدنی، فرحناز (1383). بررسی تأثیر آموزش راهبردهای شناختی و فراشناختی در یادگیری و پیشرفت تحصیلی هنرجویان هنرستان. پایان‌نامۀ کارشناسی ارشد رشتۀ روان‌شناسی تربیتی دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران مرکزی.
–     جباری، سوسن (1384). تأثیر آموزش فراشناخت خواندن با روش یادگیری مشارکتی (CIRC) بر میزان درک مطلب دانش‌آموزان دیر آموز. مجلۀ علوم اجتماعی و انسانی، 22 (4).
–     خدامی، نغمه؛ عابدی، احمد و آتش‌پور، حمید (1388). تأثیر آموزش حافظة فعال و فراشناخت بر عملکرد تحصیلی دانش‌آموزان دختر ناتوان در یادگیری ریاضی. دانش و پژوهش در روان‌شناسی کاربردی، 12 (1).
–     دهقانی، مرضیه؛ امیری، شعله و مولوی، حسین (1386). مقایسۀ تأثیرگذاری آموزش اسنادی و آموزش راهبردهای فراشناختی و اسنادی بر درک مطلب دانش‌آموزان نارساخوان دختر. پژوهش در حیطۀ کودکان استثنایی، 7 (4).
–     رحیم‌پور، شکوفه (1380). بررسی نقش آموزش اجزا دانش فراشناخت در حل مسائل ریاضی. پایان‌نامۀ کارشناسی ارشد رشته روان‌شناسی تربیتی، دانشگاه شیراز.
–     زارع، حسین و محمدی احمدآبادی، ناصر (1389). تأثیر آموزش فراشناخت در حل مسائل ریاضی دانش‌آموزان. رهیافتی نو در مدیریت آموزشی. 2 (3): 161- 176.
–     سراج خرمی، ناصر؛ برومندنسب، مسعود؛ یگانه‌دوست، عصمت و رشتی، سارا (1389). تأثیر آموزش‌های فراشناختی بر عملکرد تحصیلی درس ریاضی دانش‌آموزان مقطع راهنمایی. یافته‌های نو در روا‌‌ن‌شناسی.
–     سیف، علی‌اکبر و مصرآبادی، جواد (1380). اثربخشی آموزش راهبردهای یادگیری (شناختی و فراشناختی ) بر سرعت خواندن، یادداری و درک مطلب در متون مختلف. پایان‌نامۀ کارشناسی ارشد روان‌شناسی تربیتی، دانشگاه علامه طباطبایی.
–     صفری، یحیی و مرزوقی، رحمت‌اله (1388). مطالعۀ تجربی بررسی میزان تأثیر آموزش به شیوۀ فراشناختی بر عملکرد تحصیلی و آگاهی‌های فراشناختی دانش‌آموزان در برنامۀ درسی علوم دورۀ راهنمایی. دو ماهنامۀ علمی‌پژوهشی دانشور رفتار، 6 (29).
–     عابدی، احمد؛ قادری نجف‌آبادی، مریم؛ شوشتری، مژگان و گلشنی، فرشته (1390). تأثیرگذاری آموزش برنامۀ فراشناخت پانورا و فیلیپو بر عملکرد حل مسئله و دانش و مهارت فراشناخت دانش‌آموزان با نارسایی ویژه در ریاضی. فصلنامۀ روان‌شناسی افراد استثنایی، 2 (5).
–     عطار خامنه، فاطمه و سیف، علی‌اکبر (1388). تأثیر آموزش راهبردهای فراشناختی بر انگیزش و پیشرفت تحصیلی. پژوهشنامۀ مطالعات روان‌شناسی تربیتی، 9.
–     غباری بناب، باقر؛ افروز، غلامعلی؛ حسن‌زاده، سعید؛ بخشی، جعفر و پیرزادی، حجت (1391). تأثیر آموزش راهبردهای فراشناختی فعال تفکرمدارانه و خود نظارتی بر درک مطلب دانش‌آموزان با مشکلات خواندن. ناتوانی‌های یادگیری، 1 (2).
–     غباری بناب، باقر و راقبیان، رویا. (1378). تأثیر آموزش دو راهبرد فراشناختی SQP4R و خود نظارتی، بر درک مطلب خواندن دانش‌آموزان پسر پایۀ دوم راهنمایی. مجلۀ روا‌ن‌شناسی و علوم تربیتی، 38 (4).
–     فرخی، نورعلی (1389). تأثیرگذاری آموزش راهبردهای شناختی و فراشناختی بر درک مطلب دانش‌آموزان پسر پایۀ دوم راهنمایی منطقۀ 11 آموزش و پرورش تهران. فصلنامۀ روان‌شناسی تربیتی، 18.
–     قدیری جعفربیگلو، فرشاد (1385). تأثیرگذاری آموزش راهبردهای یادگیری و مطالعه (فراشناختی) بر پیشرفت تحصیلی درس زبان انگلیسی. پایان‌نامۀ کارشناسی ارشد رشته مشاور مدرسه، دانشگاه علامه طباطبایی، دانشکدۀ روان‌شناسی و علوم تربیتی.
–     قلتاش، عباس؛ اوجی‌نژاد، احمدرضا و برزگر، محسن (1389). تأثیر آموزش راهبردهای فرا شناخت بر عملکرد تحصیلی و خلاقیت دانش‌آموزان پسر پایۀ پنجم ابتدایی. فصلنامۀروان‌شناسیتربیتی دانشگاه آزاد اسلامی واحد تنکابن، 1 (4).
–     کارشکی، حسین (1381). تأثیر آموزش راهبردهای فراشناختی بر درک مطلب دانش‌آموزان. مجلۀ روان‌شناسی، 6 (1).
–     کیادربندسری، محمد (1379). بررسی تأثیر تلفیق دو روش فراشناختی خودآموزی و تدریس دوجانبه بر مهارت درک خواندن دانش‌آموزان نارساخوان پایه چهارم ابتدایی شهر تهران سال تحصیلی 79-1378. پایان‌نامۀ کارشناسی ارشد، رشتۀ روان‌شناسی کودکان استثنایی، دانشگاه آزاد اسلامی ‌واحد تهران مرکزی، دانشکدۀ روان‌شناسی و علوم اجتماعی.
–     گل‌پرور، فرشته؛ میر‌نسب، میرمحمود و فتحی آذر، اسکندر (1388). اثربخشی آموزش خود نظارتی توجه بر عملکرد حل مسئله ریاضی دانش‌آموزان پسر پایة چهارم ابتدایی دچار ناتوانی ریاضی. فصلنامۀروان‌شناسیکاربردی 4 (3).  
–     مشکوه، مریم و نصیری فیروز، علیرضا (1388). خود ارزشیابی راهکاری فراشناختی در بالا بردن دانش گرامری زبان‌آموزان. نشریۀعلمی ‌پژوهشیفناوریآموزش، 4 (1).
–     یارمحمدیان، احمد و آزاد، مسلم (1390). اثر آموزش فراشناخت و روابط فضایی بر عملکرد ریاضی کودکان دچار ناتوانی یادگیری ریاضی. مجلۀ روان‌شناسی بالینی، 4 (2).
–     یارمحمدیان، احمد و آزاد، مسلم (1390). اثربخشی آموزش فراشناخت بر بهبود عملکرد ریاضی کودکان با ناتوانی یادگیری ریاضی. فصلنامۀ تازه‌های علوم شناختی، 14 (1).
–     یعقوبی، ابوالقاسم و احدی، حسن (1383). تأثیر آموزش ر هبردهای فراشناختی بر بهبود عملکرد خواندن دانش‌آموزان نارساخوان پسر پایۀ چهارم و پنجم ابتدایی شهر همدان. مطالعاتروا‌ن‌شناختی،  ۱ (۱).
یوسفی طبا‌طبایی، فخر‌السادات (1380). بررسی تأثیر آموزش راهبردهای شناختی و فراشناختی بر بهبود عملکرد حل مسئله دانش‌آموزان حساب نارسا. پایان‌نامه کرشناسی ارشد، دانشگاه آزاد اسلامی، واحد تهران مرکزی.